Au! Foutje. ‘Je eigen gevoel inbrengen’ als interventie in een team, waar let je dan op?

Je bent blij als je een vastgelopen proces weer op gang krijgt. Je brengt jouw aanhoudende gevoel van onmacht onder woorden en vraagt het team of dit misschien bij hen ook speelt. Het blijkt een opening waardoor het team gaat praten over het schuldgevoel na het mislopen van een belangrijke opdracht of de gemaakte fouten rond een ongeval.

Als blijkt dat je de plank hebt misgeslagen met je interventie, kan het lastiger zijn om te ontdekken waarom deze een averechts effect had. Je gevoel was misschien even aanhoudend, net zo raak, of net zo goed getimed ingebracht. Of toch niet?

To resonate or not to resonate 
Bijna iedereen kent het verschijnsel dat je emoties of gevoelens van anderen zelf ervaart, nog voor of zelfs zonder dat je deze bewust bij die mensen waarneemt. Je trilt als het ware mee op dezelfde golflengte. In de natuurkunde, de muziek en in de groepspsychotherapie noemen we dat verschijnsel . ‘Kunnen resoneren’ is goud voor een teamcoach. Je voelt aan wat er speelt in een team en kunt meeleven. Maar ook, of juist, het in of uit kunnen schakelen van dit verschijnsel is kwaliteit. Je houdt overzicht over wat er aan de hand is. De kunst is vervolgens om een juiste keus te maken of je het team al dan niet deelgenoot maakt van je emotie, wanneer je dat doet en op welke manier je dit formuleert.

Teamcoaches vertellen ons regelmatig ‘Ik breng steeds vaker mijn eigen gevoel in’. De vraag is of dit effectief is – en wanneer dan. Hoewel wij ons specialist noemen in resoneren, in ‘jezelf als instrument inzetten’, maken we zelf ook niet altijd een goede keus. Zo timede Marieke laatst verkeerd, door te vroeg in een groepsproces met een te zware emotie te komen, met verwarring binnen de groep tot gevolg. Gonnie verwachtte dat een gevorderde groep zelf zou inzien dat zij gezamenlijk iemand tot zondebok maakten en greep niet in, waar het wel nodig was geweest. Au! Deze missers leiden ertoe dat wij ‘ons instrument’ – ons gewaar zijn over wat er in een team gebeurt – en hoe wij dit instrument gebruiken preciezer willen afstemmen. Daarmee bedoelen we niet per se: nog meer voelen. We bedoelen vooral: onze professionele keuze om het eigen gevoel te delen preciezer af te stemmen op wat het team op dat moment nodig heeft. Hoe we dat doen, beschrijven we in verschillende blogs.

Wanneer is het inbrengen van jouw eigen gevoel een effectieve interventie? 
Welke factoren in het team zijn daarbij van invloed? Welke zelfkennis heb je hiervoor nodig? Wat is een goede timing? In één blog geven we daar geen compleet antwoord op. Deze keer bespreken we vooral de zelfkennis van de teamcoach en hoe je deze zelfkennis gebruikt als criterium voor het al dan niet inbrengen van de beleving en sensaties die je tijdens de teamcoaching ervaart.

Vooralsnog houden we de spelregels aan dat je jouw gevoel met name deelt

• als een team daarmee gebaat is
• als alle teamleden begrijpen dat jouw interventie hen aan het denken wil zetten en dat het niet de bedoeling is dat de groep bijvoorbeeld voor jou gaat zorgen omdat jij als coach in verwarring bent. Het team is al bekend met hier-en-nu interventies van de teamcoach of de leidinggevende. Meestal is dit het geval als het team al wat langer samenwerkt en niet meer in de eerste groepsontwikkelingsfase zit.

Hoe maak je onderscheid tussen gevoelens van jezelf en van het team? 
Als je op een bepaald moment onverwacht een sterke en aanhoudende of steeds terugkerende emotie krijgt, stel je dan de volgende vragen:

• Had ik deze emotie voorafgaand aan de teamcoaching ook al?
• Speelt deze emotie nu in mijn leven?
• Wat is de trigger waardoor de emotie opkomt: welk thema, welk moment, welke interactie of welke personen, ...?
  - Zie ik de emotie (ook) terug in het team?
  - Hoe?
  - Is dat bij een of meer teamleden en bij wie dan?
  - Of is de emotie opvallend afwezig, terwijl dit wel passend zou zijn?
  - ‘Klopt’ de emotie bij wat zich in het team afspeelt?
• Welke omstandigheden (context) zijn misschien veranderd? De antwoorden op deze vragen helpen om te bepalen of het gevoel vooral van jou persoonlijk is of dat het (ook) in het team aan de orde is. Misschien schrik jij als het team een luidruchtige discussie voert en elkaar in de rede valt, maar zie je gelijker tijd dat zij er zelf plezier in hebben. Indien jouw schrik een weerspiegeling blijkt van twee teamleden die ondergesneeuwd raken en niet meer aan het woord komen, terwijl er een ingrijpende beslissing wordt genomen, kan jouw observatie belangrijk zijn voor het team.

Hoe blijf je professioneel functioneren als je te weinig of te veel resoneert? 
Op welke emoties of gevoelens resoneer jij gemakkelijk? Op welke resoneer je helemaal niet? Bewustzijn hiervan, helpt je om in je rol te blijven. Als je als teamcoach niet veel gevoelens ervaart en vooral aan het analyseren bent ‘wat is er nou precies aan de hand’, ‘wat is een juiste oplossing’ etc., dan zit je waarschijnlijk in je hoofd en zet je de rest van je lichaam niet in als instrument. Je bent dan voornamelijk naar de inhoud van het gesprek aan het luisteren. Je wilt goed begrijpen wat er gezegd wordt en vaak wil je er ook nog iets van vinden. Je mist dan waarschijnlijk dat iemand afhaakt of emoties heeft, omdat je zo op de woorden gefocust bent. Ook je interventies zijn dan op de bovenstroom gericht, terwijl de onderstroom je ontgaat. Als je teveel resoneert, kun je ingezogen raken in het proces, je wordt bijna onderdeel van de emotie die een team ondergaat. Dan wordt het lastig om professioneel te blijven reageren. Als een team bijvoorbeeld praat over een ernstig zieke collega en wat dat voor hen betekent, kan het jou als teamcoach ter plekke raken als er thuis van alles speelt rond ziekte of verlies. Soms wil je dan je eigen emoties en gevoel even kunnen parkeren om met je aandacht bij het team te blijven. Of als je ziet dat een teamlid onheus behandeld wordt en je een sterk rechtvaardigheidsgevoel hebt, kan het ook inspanning kosten om je eigen gevoel en emotie om te zetten in een professionele interventie. Persoonlijk zou je bijna roepen: ’dit kunnen jullie niet maken’, terwijl je als teamcoach van een ervaren team geen partij wilt kiezen. Je wilt het team een spiegel voorhouden en in eerste instantie blijven kijken waarom teamleden op elkaar reageren zoals ze doen.

Wat kun je doen als je opmerkt dat je ‘in je hoofd zit’ en je te weinig bewust bent van je eigen lichaam? 
Verander je lichaamshouding en beweging:

• Ga rechtop zitten met twee voeten op de grond en verleg je aandacht naar beneden en naar achteren
• Laat overtollige spierspanning los.
• Check of je jouw adem inhoudt en adem door
• Laat je armen langs je lichaam hangen en maak je buik vrij.
• Laat de inhoud even los (hoe spannend dit ook is...) en verleg je aandacht naar je lichaam. Wat merk je op? Welke lichaamsdelen voel je? Wat precies?
• Merk ook op hoe jij je voelt en welke stemming je hebt.
• Richt je aandacht dan weer naar de groepen gebruik je zintuigen. Probeer eens ‘zonder geluid’ te kijken naar wat je ziet gebeuren. Daarna let je alleen op de toonhoogte en volume van de stemmen. Als dit nieuw voor je is, kan dit in het begin voelen alsof je de controle aan het verliezen bent.
• Vervolgens is het belangrijk om bovenstroom en onderstroom weer aan elkaar te kunnen verbinden. Dit is iets wat we in een volgende nieuwsbrief gaan behandelen.

Hoe parkeer je persoonlijke gevoelens om in je rol van teamcoach te blijven? 
Gevoelens onderdrukken kost meestal veel energie en gaat ten koste van je aandacht voor het team. Dat raden we dus af. Wel kun je een gevoel dat in de weg zit, maar niets met het team te maken heeft, parkeren. In dat geval bestrijdt je het gevoel niet, maar verleg je jouw focus. Zo kun je dat o.a. doen:

• Verander je lichaamshouding en beweging:
  - Ga rechter op zitten met twee voeten op de grond, of leun juist wat meer achterover
  - Laat overtollige spierspanning los
  - Adem wat dieper of juist wat breder
  - Verzacht je voorkant, wees je bewust van je achterkant, je ruggengraat
• Geef ‘t gevoel letterlijk of figuurlijk ruimte. ‘Het zit in mijn middenrif en daaromheen zijn andere gewaarwordingen’. ‘Ik zet het naast me op de grond.’
• Spreek met jezelf af er later op terug te komen door erover na te denken of in supervisie - en doe dat ook
• Las een pauze in om tot jezelf te komen
• Schakel bewust naar je denken en naar het overzicht over het geheel
• Schakel bewust naar je ‘externe’ waarnemingen: Wat zie en hoor je het team letterlijk doen en zeggen?

Door welke valkuilen schuif je het belang van het team soms toch naar de achtergrond?

• Je hecht teveel waarde aan je eigen meningen en/of gevoelens • Door je uitgebreide kennis en ervaring denk je soms te weten wat er speelt en vertrouw je meer op je eigen inzichten, gevoel en de interpretatie daarvan dan op wat het team zegt
• Je linkt de waarneming van je gevoel niet aan het groepsproces
• Je wilt alles zelf verwoorden in plaats van de informatie uit het team te laten komen
• Je stapt in je automatische patronen, zoals: willen zorgen voor het team, ‘lekker die discussie’, uit de weg willen gaan van moeilijkheden en deze laten lopen.

Over deze laatste valkuil, interveniëren op de automatische piloot, gaan we in de volgende blog in. We relateren dat aan de verschillende teamfasen.

Als je meer wilt weten, kun jij je natuurlijk ook inschrijven voor de eerstvolgende opleiding Wat is er nou echt aan de hand in de groep? Tijdens deze opleiding gaan we uitgebreid in op hoe jij schakelt van persoon naar rol en van rol naar persoon. Je zult je (nog) meer bewust worden waar jouw kracht en waar jouw valkuilen liggen en hoe je dit nog beter kunt regisseren. Daarnaast ligt de focus op het doen van groepsinterventies, met name waardevrije interventies.